U prvom u seriji članaka o iskustvima odgovora na epidemiju, okrećemo se možda najuspešnijoj zemlji na svetu u borbi protiv Covid-19. Kako je Vijetnam, po svemu sudeći, uspeo da pobedi koronu?
Zaključno sa 14. julom, Vijetnam je zabeležio samo 373 slučaja zaraze Covid-19, bez ijednog smrtnog ishoda. Iako je u Vijetnamu prva infekcija zabeležena još 23. januara, mesecima pre mnogih drugih država, i pored blizine i jakih veza sa Kinom, ova navodno siromašna zemlja jugoistočne Azije možda je i najveći primer uspeha u borbi protiv novog koronavirusa. Kako su u tome uspeli?
Zaboravite na propagandne članke koji su se mogli naći u nekim pre svega američkim medijima, a koji su za vijetnamski uspeh pokušali „okriviti“ državnu kontrolu, jednopartijski sistem, autokratiju ili sisteme nadgledanja koji nikada ne bi mogli funkcionisati u demokratskijim društvima. Naravno, društveno-politički kontekst postoji, ali su se u borbi protiv pandemije, sasvim očekivano, kao najvažniji faktori pokazale javne politike: višegodišnja ulaganja u zdravstveni sistem, kao i spremnost i odgovornost tamošnjih vlasti da se sa virusom obračunaju. Mada se tako možda neće činiti na prvi pogled, svaka lekcija iz Vijetnama je korisna – čak i nama ovde, u Srbiji i regionu.
Lekcija 1: Izolacija
Mada su se u Srbiji mere izolacije stanovništva kritikovale isključivo kao represivne i političke, u pitanju je jedini sigurni poznati način zaštite stanovništva (i zdravstvenog sistema) od potencijalno ogromne smrtnosti zaraženih SARS-Cov-2. Vijetnamski pristup izolaciji stanovništva pokazao se kao naročito efektan – posebno kada se uzme u obzir činjenica da tamošnji zdravstveni sistem, kao i u Srbiji, nema kapaciteta za masovno testiranje populacije.
Ako ste u Vijetnamu i testirate se pozitivno u lokalnoj klinici, sledi vam jedna vrlo konzistentna procedura.
- Smeštaju vas u bolničku izolaciju, bilo da imate simptome ili ne, a zatim sa lekarima i policijom pravite spisak svih svojih kontakata – svih ljudi koje ste možda zarazili – u prethodnih 14 dana.
- Svi ljudi koje navedete se obavezno testiraju na prisustvo SARS-Cov-2.
- Oni koji su pozitivni smeštaju se, kao i vi, u bolničku izolaciju, i za njih se sledi isti ovaj postupak. Oni koji su negativni, međutim, svejedno provode 14 dana u izolaciji u jednom od posebno namenjenih centara (vijetnamska javnost je uslove života u njima mahom ocenila kao „prihvatljive“, mada ne preterano udobne).
- Svi vaši kontakti – i pozitivni i negativni – prolaze identifikaciju sopstvenih kontakata, i svi navedeni ljudi dobijaju naređenje da se samoizoluju, kod kuće, takođe 14 dana. Ovi, tzv. drugostepeni kontakti se ne testiraju u ovom trenutku.
Najvažnija razlika u odnosu na gotovo sve druge zemlje sveta je to što se izolacija vrši ne samo na osnovu testiranja ili simptomatičnosti, već na osnovu potencijalnog izvora zaraze. Na taj način gotovo niko ne „prolazi“ kroz mrežu zdravstvenog sistema, i sprečava se pojava tzv. super-prenosilaca koji su, po nekim istraživanjima, uzročnici disproporcionalno velikog broja zaraza.
Oslonjen na ovaj sistem samoizolacije, koji ne zahteva izgradnju posebnih Covid-19 centara, klinika za testiranje, niti posebnih mera nadgledanja, Vijetnam je proveo relativno kratak period u sveopštem karantinu (od 31. marta do 23. aprila). Sa druge strane, svaka nova pojava virusa tretira se kao potencijalno žarište, i mnoge lokalne uprave sprovode ograničene mere izolacije i na osnovu jednog potvrđenog slučaja zaraze.
Mada ovakav pristup živi i umire na ranoj reakciji, odgovornosti i temeljnosti, pa se ne može sada tek tako primeniti u zemljama kao što je Srbija, on jeste nešto čemu bi mnoge svetske države trebalo da streme, posebno jednom kada brojevi novih dnevnih zaraza budu pali dovoljno da se može vršiti tzv. praćenje kontakata. To je glavni razlog zašto je Vijetnam, u kojem je epidemija počela dva meseca pre Srbije, do danas imao tako mali broj slučajeva zaraze.
Lekcija 2: Ulaganje
Vijetnam nije početnik u borbi protiv epidemija. U vreme epidemije SARS, 2003. godine, Vijetnam je bio prva zemlja koja je potvrdila nestanak virusa; u međuvremenu, država je uložila ogromna sredstva u pripreme za buduće epidemije.
Između ostalog, Vijetnam je u vremenu od 2003. godine do danas zabeležio 9 odsto godišnjeg porasta ulaganja u zdravstvo po broju stanovnika; uspostavio je epidemiološki sistem koji prati lokalne pojave zaraza u realnom vremenu, kao i posebnu nacionalnu instituciju za zdravstvene krize koja je trenirana da preuzme odgovornost kada je u pitanju zaraza koja preti čitavoj državi. Prilikom izgradnje klinika i bolnica obraća se pažnja na lekcije iz doba SARS: manje oslanjanje na klimatizovane prostorije, bolja prirodna ventilacija vazduha, i posebna pažnja posvećena izolaciji i zaštiti zdravstvenih radnika.
Podsetićemo da je Srbija, sa mnogostruko manjim brojem stanovnika, na početku epidemije takođe uspostavila sistem centralnog izveštavanja o broju zaraženih i umrlih – sistem koji je, po svemu sudeći, epidemiološki funkcionisao, ali koji je zloupotrebljen kako bi se domaća javnost prevarila o stvarnim brojkama zaraženih i umrlih.
Umesto epidemiološke koristi, dobili smo monstruoznu laž koja još uvek nije razjašnjena, niti je iko zbog nje odgovarao.
Lekcija 3: Odgovornost i konzistentnost
Mada je Vijetnam potvrdio prvi slučaj zaraze 23. januara, tamošnje vlasti nisu čekale da se epidemija razbukta kako bi reagovale. Pripreme za epidemiološki odgovor počele su pre prvog slučaja, uključujući i vežbe sprovođenja mera i komunikacije koje je, prema navodima Svetske zdravstvene organizacije, Vijetnam organizovao odmah nakon prvih potvrđenih slučajeva u Kini.
U Vijetnamu, svi letovi za i iz Vuhana bili su otkazani već 24. januara, a 29. januara uspostavljen je krizni štab radi koordinacije borbe protiv epidemije. Škole nisu radile od januara do aprila. Preuzevši odgovornost za kontrolu epidemije, vlast sve vreme sprovodi detaljnu i konzistentnu propagandnu kampanju, koja uključuje i postere, video materijal i muziku, a koji pozvaju na pažnju i kolektivnu borbu protiv Covid-19.
U istraživanju koje je krajem marta sprovela nemačka firma za ispitivanje javnog mnjenja Dalia, Vijetnam se našao na prvom mestu u svetu kada je u pitanju zadovoljstvo stanovništva državnim merama zaštite od Covid-19 – čak 62 odsto ljudi odgovorilo je da smatra da država sprovodi „adekvatnu količinu mera“.
Lekcija, drugim rečima, nije samo u brzom odgovoru vijetnamskih vlasti. Konzistentne poruke i odgovornost stvaraju poverenje među stanovništvom, kao i uključivanje većeg broja ljudi u mere zaštite (pre svega kroz izbegavanje kontakata i nošenje maski). Suprotno tome, gotovo sve zemlje koje su u vreme pandemije doživele i nastavljaju da doživljavaju katastrofu – od SAD i Brazila do Italije i, danas, Srbije – počele su od kontradiktornih izjava, teorija zavere i raznih besmislica koje su stanovništvu bile servirane iz samih državnih vrhova.
Zbog toga, uostalom, danas živimo u društvu u kojem je raširen stav da su nas protesti u Beogradu „zaštitili“ od još jednog policijskog časa, kada je, da je reakcija vlasti bila odgovorna, policijski čas trebalo da bude shvaćen kao epidemiološka mera zaštite od smrtonosnog virusa. — ⊗
